बालकविताः बाल–अधिकार   

बालकविताः बाल–अधिकार   

४२३ दिन अगाडि

|

२९ भदौ २०८०

आमालाई धर्ती भन्नेहरुले  बालाई कहिल्यै आकाश भनेनन्

आमालाई धर्ती भन्नेहरुले बालाई कहिल्यै आकाश भनेनन्

४२४ दिन अगाडि

|

२८ भदौ २०८०

नीरा शर्मा   मैले धेरै पढेँ आमाका बेदनाका कथाहरु तर कहिल्यै पढिन बाका अनुहारमा सलबलाएका दु:खका बक्ररेखाहरु धेरै पटक कविहरुले आमाकै तारिफमा कबिता कोरे आमाकै गीत संगीत भरे आमालाई धर्ती भन्नेहरुले बालाई कहिल्यै आकाश भनेनन् र त बा सँधै ओझेल परे । बारीको डीलमा चुपचाप ठिंग उभिएको बूढो रुख झैं बा कहिल्यै उभिएनन् भन्ज्यांगको चौतारी झैं ढसमस्स बसेनन् बा कहिल्यै बा त हाम्रो अँधेरो मेटाउन मैन झै जलिरहे हाम्रा खुसी समेट्न मोनो रेल झैं चलिरहे जिन्दगी भर कुदिरहे कुदिरहे थाकेर सुइय नगरि सँधै एक्लै कुदिरहे त्यसैले त अग्लिदैछ एक्लोपनको हिमाल बाको मनभित्र । यतिखेर लम्पसार छ निरस जिन्दगी बाकै अघिल्तिर थिचिएर त्रासले सँधै घुरिरहन्छ घ्वारघ्वार कुम्भकर्णको निद्रामा बाको अन्योल जिन्दगी तर बा करकलाको पातमा टलपल पानी झैं आँसु टिलपिलाएका आँखामा निद्रा हराएपछि खुसीहरुको सिला खोज्दैछन् परेलीका डीलहरुमा । बोल्दा बोल्दै भासिन्छ बाको स्वर बोली बन्द हुन्छ एकाएक थाहा पाउछु म गला अबरुद्ध भएको र पनि दबाएर सबै पीडा मुस्कुराएको अभिनय गर्छन् म चिन्छु त्यो मुस्कान त्यो नक्कली मुस्कान जो बाको होइन हुदै होइन । फुंग रंग उडेका उदासीका फूलहरु फुलेका छन् बाका मुहार भरि चाउरिएर ग्राफ जस्ता गालाका रेखाहरुमा कतै एक धर्को सन्तोष छैन कपाल झरेर खुइलिएको बाको तालुमा जिम्मेवारीको चर्को घामले उदाए देखि अस्ताउदा सम्म ठुंगिरहन्छ । भित्र मनमा कता कता बिगत र आगतको उही चिन्ताको पहाड उभिएको छ र बा त्यही पहाडमा उभिएर संसार जितेको नाटक गर्छन् अनि बाँड्छन् हामीलाई पैंचो मागेका उधारा खुसीहरु तर यथार्थमा बा हारिरहन्छन् पलपल मेरो लागि तिम्रो लागि र हाम्रो लागि हो, बा त्यो हरुवा हो जो सँधै हारिरहन्छन् केवल सन्तानका लागि ।

रामसागर चौधरीको पुर्विया थारू लोकगीत (चोरखेलिया नाच) 

रामसागर चौधरीको पुर्विया थारू लोकगीत (चोरखेलिया नाच) 

४२४ दिन अगाडि

|

२८ भदौ २०८०

दिनेश पौडेल कसैलाई कहिल्यै नसकिने काममा फँसाउने मन छ भने उसलाई लोकगीतको सङ्कलनको काम लगाउनुहोस् । यस कामबाट उसले जे कमाउँछ, त्यसमा नब्बे प्रतिशतचाहिँ अपजस नै कमाउनेछ । यस्तो दुस्साहसी र दुःखी काम रोजेका छन् इटहरीको खनारका रामसागर चौधरीले । उनले पुर्विया थारू भाषामा गाइने लोकगीतको सङ्कलन गर्ने कठोर र अप्रिय बाटो रोजेका छन् । २०८० साल जेठमा प्रकाशित यो सङ्कलन दुहबी नगरपालिका सुनसरीले छपाइखर्च ब्यहोरी प्रकाशित भएको छ, तर जम्मा ३०० प्रतिमात्र छापिएको जान्दा बडो दुःख लाग्छ, किन नगरपालिकाले यति थोरै छाप्न सहयोग गरेको ? ३००० प्रति छापेर अत्यन्त सस्तो मूल्यमा हरेक थारू चौधरीहरूको घरघरमा पुर्याउने प्रबन्ध गर्नुपर्ने थियो । मोरङ्गिया थारू लोकनाचका नायक, मेरिया, मरदङ्गिया, गवैया, धोरैया, नटुवा आदिप्रति सादर समर्पित यस कृतिलाई दुहबी नपाका मेयर वेदनारायण गछदार, श्रवणकुमार सुथियार थारू र लेखकका मन्तव्यले पाठकलाई कृतिको महत्त्व बताउँछन् । लेखकले कृतिलाई अठार शीर्षकमा बाँडेका छन् । सुरुमा चोरखेलिया नाचको परिचयअन्तर्गत यसको आठ पेज लामो तर गहिरो अध्ययन र विश्लेषण प्रस्तुत गरेका छन् । यस गीतको सुरुमा विभिन्न देवताहरूप्रति सम्मान प्रकट गर्दै गायनका लागि भगवान्को आशीर्वाद मागिएको छ । अनि गीतमा प्रवेश गर्दै विभिन्न देवताको आराधना छ । यसपछि विभिन्न सिलोकहरू दिइएको छ । परम्पराअनुसार जसरी चोरखेलिया नाच र गायन गरिन्छ सोही क्रममा गीतहरू राखिएको छ । सिलोकहरूपछि विभिन्न किसिमका सोरठी छन् । फेरि सिलोकहरूको शृङ्खला छ । अनि केही दोहा छन् । रास गीतहरू, तिरहुते गीतहरू, कृष्ण–सुदामा आदिका कथाका गीतहरू यसपछि छन् । अनि रामकथा गाइने रहेछ । यसरी हाम्रो  संस्कृतिको अभिन्न अङ्गको रूपमा रहेको थारू संस्कृतिका अनेक पक्षपाटाहरू यस लोकगीतमा बुझ्न पाइन्छ । यिनमा भनिने कथा कति हृदयस्पर्शी ढङ्गमा प्रस्तुत छन् नमुना हेरौँ, (कृष्णकथामा सुदामा–पत्नीले आफ्ना पतिलाई परिवारको गरिबीबाट मुक्तिका लागि कोसिस गर्न उक्साउँछिन् । तिमी कृष्णका बाल्यसखा हौ, जाऊ, श्रीकृष्णसँग गएर केही धन मागी ल्याऊ । उनी द्वारकामा महाराजाको शानसौकत र ऐश्वर्यमा छन् । पत्नीको टोकसो खप्न नसकेपछि पति कसरी श्रीकृष्णको दर्शनार्थ द्वारकातर्फ लाग्छन् आदि कथालाई सुन्दर शाब्दिक तथा लयात्मक चित्रण गरिन्छ यहाँ ।) गीत १ ब्राह्मणी  बयसी गमावल कि हे ब्राहमन.... तीनी त्रिलोक के ठाकुर सङही जाई कहाई ? ।।१।। जाई कहे प्रभुके दुखन सोमत सेहो नहि जाई ।।२।। गीत २  ब्राह्मण  कौन गतिसे जायव ब्राहमनी ... सवही उतिम हो सवही बनावल देखा देखी लोक बाधिनाई ब्राहमनी ।।१।। छुछे हाथ निआदर शंका पछा वैसि रहल लजाई ।।२।। राजा गुरु मित्र हिते जे जुरे से लेके जाई ।।३।। किछु सनेस कलेस किये पत्र लेखि लेखाई ।।४।। गीत ३ः मागी आनलक दस घर ब्राहमनी मिलल अन्न सरबस ।।१।। घर नहिं उखडी भि कहे ब्राहमनी छाँट लेजाईत कोना ।।२।। घर नहिं खपरी भि हे ब्राहमनी भुजल जाइ कोना ।।३।। बित एक गुदल फाटल हे बान्हल पोटरी दाये ।।४।। कृष्ण के बेसर मान हे ब्राहमनी मुख गुन बुझेमे कृपाल ।।५।। ७४ पृष्ठमा समेटिएको एक गम्भीर, व्यापक तथा सूक्ष्म सांस्कृतिक अध्ययनको मूल्य रु ३००।– धेरै नहोला । तर नगरपालिकाले छपाइखर्चमा सहायता दिएपछि यस कृतिको मूल्य अलिक कम राखेको भए सर्वसाधारण जसले पनि एक प्रति किनेर आफ्नो घरमा प्रेमपूर्वक राख्न पाउने थियो भन्ने मलाई लाग्छ । छपाइको स्तर, कागज आदि अत्यन्त लोभलाग्दो छ । पुस्तकको कभरका भित्री पृष्ठमा चोरखेलिया नाचका चार सुन्दर फोटोहरू दिइएको छ । यिनले यस नाचलाई अझ स्पष्ट पार्न सफल छन् । लेखकको मेहनत स्तुत्य छ, प्रशंसनीय र वन्दनीय छ । जातीय गौरवको रक्षा र प्रवद्र्धनको दिशामा रामसागर चौधरीको देनलाई समस्त नेपालीले खुला दिलले स्वीकार गर्नेछन् । उनको कलमले अझ बढी अध्ययन–अनुसन्धान गर्न सफल होओस् । नेपाली जातिको गौरवगाथा, गौरवमय परम्परा र संस्कृतिको जगर्ना एवम् विकासमा रामसागर चौधरीको योगदानले अरूलाई पनि प्रेरणा प्राप्त होस् । शुभकामना ।

लखागिन थारु उत्थान मञ्चको दोस्रो साधारण सभा सम्पन्न 

लखागिन थारु उत्थान मञ्चको दोस्रो साधारण सभा सम्पन्न 

४२५ दिन अगाडि

|

२७ भदौ २०८०

लखागिन थारु उत्थान मञ्च, सुर्खेतको दोस्रो साधारण सभा वीरेन्द्रनगरमा एक समारोहकाबीच भदौ २३ गते शनिवार सम्पन्न भएको छ । मञ्ले गरेको विभिन्न कार्यक्रमको आर्थिक वर्ष २०७९÷०८० असार मसान्तसम्मको ३ लाख ७९ हजार ३८४ रुपैंयाको आय व्यय प्रस्तुत गरेको छ । साधारण सभा कार्यक्रममा अध्यक्ष मानबहादुर चौधरी पन्नाले आर्थिक प्रतिवेदन तथा आगामी वर्षमा गरिने वार्षिक कार्ययोजना तथा उपाध्यक्ष लोकबहादुर चौधरीले प्रगति प्रतिवेदन प्रस्तुत गरेका थिए । प्रस्तुत गरिएको आर्थिक प्रतिवेदन तथा प्रगति प्रतिवेदन सर्वसम्मतबाट पारित भएको छ । कार्यक्रमका प्रमुख अतिथि एवं वीरेन्द्रनगर नगरपालिकाका ९ नं वडाका वडाध्यक्ष ऋषि गिरीले सुर्खेत उपत्यकाका मुल आदिवासीको रुपमा चिनिने थारु जातिको लोकसंस्कृति लोप हुँदै गइरहेको अवस्थामा लखागिन थारु उत्थान मञ्चले सामाजिक, आर्थिक, सांस्कृतिक क्षेत्रमा मियोको रुपमा काम गरिरहेको बताउदै  थारु समुदायमा राजनीतिक रुपमा पनि अघि बढ्नु पर्नेमा जोड दिए ।   थारु समुदायमा लाग्ने सिकलसेल एनिमिया रोगको उपचार गर्न यहाँका थारुहरुलाई अब लाटीकोइलीमा बन्दै गरेको स्वास्थ्य अस्पतालबाट निकट भविष्यमा व्यवस्था हुने कुराको जानकारी उनले गराए । आफू थारु समुदायमा हुर्केकोले थारु समुदायको समस्या बुझेका आफ्नो वडाबाट हुने जुनसुकै कुरामा सहयोग हुने पनि वडाध्यक्ष गिरीले प्रतिवद्धत व्यक्त गरे । कार्यक्रममा थारु कल्याणकारिणी सभाका केन्द्रीय सदस्य कृष्णबहादुर थारुले संस्कृति मानव जातिकै उपज भएकोले आजको परिवर्तनशील समयमा यसको मौलिकताको संरक्षण गीत, चालचलन र परम्पराको संरक्षणको लागि लखागिनले काम गर्दै आएकोमा खुशी व्यक्त गरे । उनले हरेक जातिको कला संस्कृति नेपालकै संस्कृति भएकोले यसको संरक्षण गर्नु राज्यको दायित्व भएको तर यसका लागि थारु समुदाय आफैमा जागरुक हुनुपर्ने जिकिर गरे । लखागिन थारु उत्थान मञ्च, सुर्खेतका सल्लाहकार जागुराम थारुले थारुहरु संस्कृतिका धनी हँुदाहुदै पनि अन्य पहाडी समाजको प्रभाव, विश्वव्यापीकरणका कारण आफ्नो संस्कृति खोज्नुपर्ने अवस्था आइरहेकोप्रति सङ्केत गर्दै यस संस्थाले थारु समुदायको संस्कृति बचाउने कार्य ऐतिहासिक  उपलब्धि भएको बताए  । कार्यक्रममा लखागिन थारु उत्थान मञ्चका संरक्षक सनिसरा दहितले थारु समुदायको अगुवाई गरी यस संस्थाले राम्रो उदाहरणीय कार्य गएकोले आगामी दिनमा पनि निरन्तरता दिनुपर्नेमा जोड दिनुपर्ने बताए । कार्यक्रममा थारु कल्याणकारिणी सभा सुर्खेतका सभापति बेचुलाल चौधरी, वीरेन्द्रनगर नगरपालिका वडा नं २ का वडासदस्य रमेश चौधरी, थारु अगुवा मानबिर थारु, भागिराम थारुलगायतका वक्ताहरुले थारुहरु आफ्नो हकहितका लागि एकजुट हुँदै अघि बढ्नुपर्नेमा जोड दिएका थिए ।  

सर्वहारीसहित १५ स्रष्टालाई सम्मान गरिने

सर्वहारीसहित १५ स्रष्टालाई सम्मान गरिने

४३४ दिन अगाडि

|

१८ भदौ २०८०

मानव अधिकार तथा शान्ति समाजले स्रष्टा सम्मान अभियानअन्तर्गत स्थापित पुरस्कारहरुद्वारा डा. कृष्णराज  सर्वहारीसहित १५ जना स्रष्टाहरुलाई सम्मान गर्ने भएको छ । समाजले वर्ष २०८० को महाप्रसाद रिजाल लोकतन्त्र स्रष्टा सम्मान स्रष्टा राजेश्वर नेपाली (धनुषा)लाई प्रदान गर्ने भएको हो । प्रेस स्वतन्त्रता सेनानी, लोकतन्त्र र स्वतन्त्रताका पक्षमा विशिष्ट योगदान गरेका राजेश्वर नेपालीको २०८० भदौ ११ गते निधन भएको छ । यसैगरी दाङका डा. कृष्णराज चौधरी सर्वहारीलाई ज्ञानप्रसाद खनाल सहिष्णुता स्रष्टा सम्मान गरिनेछ । चन्द्रकला खनाल अहिंसा स्रष्टा सम्मान प्रा.डा.राजेन्द्र विमल (जनकपुर), राधादेवी दाहाल सद्भाव स्रष्टा सम्मान डा. रामप्रसाद ज्ञवाली (गुल्मी), कृष्णकुमारी दाहाल शान्ति स्रष्टा सम्मान सुलोचना मानन्धर (काठमाडांै), पवित्रादेवी चौलागाइँ मानवअधिकार स्रष्टा सम्मान प्रा.डा. सावित्री कक्षपती (पाल्पा), मानबहादुर रावल वातावरण स्रष्टा सम्मान प्रा.नवराज पाण्डेय (अर्घाखँँची)लाई प्रदान गर्ने निर्णय गरिएको शान्ति समाजका निर्वतमान केन्द्रीय बरिष्ठ उपसभापति एवं पुरस्कार छनोट समितिका सदस्य सुशील बस्नेतले जानकारी दिए । बस्नेतका अनुसार जोगमाया बराल स्रष्टा सौगात मुकुन्द आचार्य (मकवानपुर), भूमिप्रसाद बराल स्रष्टा सौगात बाजुराम पौडेल (काठमाडौं), जनककुमारी रेग्मी स्रष्टा सौगात कमलादेवी हेमचुरी (ललितपुर), श्रीप्रसाद दाहाल स्रष्टा सौगात लीला राना (स्याङ्जा), राधादेवी दाहाल स्रष्टा सौगात मधुराज केरुङ (पाँचथर), श्रीनारायण दाहाल स्रष्टा सौगात मधु शाही बस्नेत (हुम्ला), पद्मप्रसाद दाहाल स्रष्टा सौगात हंसावती कुर्मी (कपिलवस्तु) र गणेशबहादुर श्रेष्ठ स्रष्टा सौगात मधु हमाल (बालकुमारी) (कञ्चनपुर) लाई प्रदान गर्ने निर्णय गरिएको छ । पुरस्कृत हुनेहरुमा सातजना महिला स्रष्टा हुनुहुन्छ भने सातवटै प्रदेशको प्रतिनिधित्व रहेको छ । पुरस्कृत स्रष्टाहरुले मानवअधिकार, शान्ति, लोकतन्त्र र सामाजिक न्यायको आन्दोलनमा योगदान गर्नुका साथै नेपालीका अतिरिक्त मैथिली, भोजपुरी, संस्कृत, नेवारी, थारु, अवधि, मगर, र लिम्बु गरी आठ भाषामा विशेष योगदान गरेका छन् ।  महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाको जन्मजयन्तीको सेरोफेरोमा (कार्तिक अन्तिम साता) कार्यक्रम आयोजना गरी रु. २० हजार पुरस्कार राशीसहित पुरस्कृत स्रष्टाहरुलाई सम्मान गर्ने कार्यक्रम रहेको छ । स्रष्टा सम्मान अभियान अन्तर्गत शान्ति समाजले स्रष्टाहरुलाई पुरस्कृत गर्न थालेको यो चौथो वर्ष हो ।  

थारू सँस्कृतिको मौलिकताको खोजी

थारू सँस्कृतिको मौलिकताको खोजी

४३६ दिन अगाडि

|

१६ भदौ २०८०

काठमाडौं कलिङ साहित्य महोत्सवको दोस्रो संस्करणमा शुक्रबार बदलिँदो थारु संस्कृतिका विविध पक्षबारे छलफल  गरिएको छ। लेखक तथा अधिवक्ता  शान्ति चौधरी, थारु संस्कृति अध्येता कृष्णराज सर्वहारी र रंगकर्मी सरस्वती चौधरीबीच 'थारु संस्कृति : हिजो र आज' छलफल  भएको हो। कार्यक्रमको सहजीकरण पत्रकार बुनू थारुले गरेकी थिइन्।  अधिवक्ता शान्ति चौधरीले थारु समुदाय विगतभन्दा उदार बन्दै आएको धारणा राखिन्। पहिला अशिक्षा, अन्धविश्वास र रुढिवादी परम्परा रहेको अनुभव सुनाउँदै उनले भनिन्, 'काठमाडौंमा छँदा मैले सबै सेवा सुविधा पाएँ। तर, मेरो परिवारले थारु चलन परिवर्तन गर्न सकेन। उहाँहरूले बाराकै केटासँग मेरो बिहे गरिदिनुभयो। त्यहाँ गएर निकै दुःख भोग्नुपर्‍यो। शौचालय पनि राति जानुपर्ने। सबैले नखाएसम्म खाना खान नपाइने। तर, अहिले त्यस्तो छैन।' पछिल्लो समय थारु समुदाय र अन्य समुदायबीच संस्कृति आदानप्रदान हुँदै गइरहेको उनले बताइन्।  'पहिले थारुहरू अरु समुदायसँग घुलमिल हुँदैन थिए। आफ्नो समुदायभित्र रमाउने हुँदा संस्कृति पनि उनीहरुबीच सीमित थियो। खेतीपातीमा निर्भर हुने उनीहरू अशिक्षित थिए', उनले भनिन्, 'तर,  आधुनिक र वैज्ञानिक युगले गर्दा थारु संस्कृति र अन्य संस्कृतिबीच आदानप्रदान भएको छ। उनीहरू छोरीलाई पढाउने भएका छन्। रुढिवादी परम्परा पनि हराउँदै गएको छ।'   अर्का वक्ता सर्वहारीले थारु समुदायभित्र पनि विविधता रहेको बताउँदै पूर्वी नेपाल र पश्चिम नेपालका थारुहरुको फरक संस्कृतिबारे प्रकाश पारे। उनले पूर्व र पश्चिमका थारुको संस्कृति फरक भएकैले पाठ्यक्रम निर्माणमा समस्या भएको बताए। 'लुम्बिनी र सुदूरपश्चिम प्रदेशलाई थारु भाषा लागू गर्नुपर्छ भनेर सरकारले सिफारिस गरेको छ। विडम्बना, कैलाली जिल्लाको एउटा गाउँपालिकाबाहेक कसैले पनि लागू गरेको छैन। कैलालीले एक कक्षामा राखे पनि निरन्तरता दिएको छैन। एकदेखि पाँच कक्षासम्मको जनक शिक्षामा म पनि लेखक हुँ। त्यसमा पूर्वको एउटा र पश्चिमका थारुको भाषा फरक हुँदा पनि पाठ्यक्रम निर्माणमा समस्या आएको छ,' उनले भने। थारु लेखक संघ बनाएर थारु संस्कृति र साहित्यको संरक्षणमा योगदान गरिरहेको सर्वहारीले बताए।  पूर्व र पश्चिमका थारु समुदायको भाषा र संस्कृतिमा विविधता छ। तर, मधेसी समुदायमा बस्ने हुँदा पूर्वको थारुहरुले भोजपुरी संस्कृति अपनाएको आरोप लाग्ने गर्छ।  शान्ति भने पूर्वीय थारुहरूले कसैको संस्कृति ग्रहण नगरेको बताउँछिन्। थारु संस्कृतिको विकासमा राज्य अग्रसर हुनुपर्ने बताउँदै थारु भाषालाई पाठ्यक्रममा समेट्नुपर्ने उनको भनाइ छ।  सरस्वती चौधरीले कलाररंगमञ्चले थारु संस्कृतिको विस्तारमा सहयोग गरे पनि नाटकमा भने काम गर्न नसकेको बताइन्। थारु समुदायमा एकता नहुँदा पहुँचमा पुगेका थारुहरूको पनि साथ नपाएको उनको दुखेसो छ। महोत्सव आइतबारसम्म जारी रहनेछ।