यी फिल्मी पाँच गीतः जसले हरेक वर्ष संगीतमय बनाउँछ तिहार

यी फिल्मी पाँच गीतः जसले हरेक वर्ष संगीतमय बनाउँछ तिहार

३६४ दिन अगाडि

|

२७ कात्तिक २०८०

थारू सख्या नाच गीतको डकुमेन्ट्री लोकार्पण 

थारू सख्या नाच गीतको डकुमेन्ट्री लोकार्पण 

३६५ दिन अगाडि

|

२६ कात्तिक २०८०

सुर्खेतको वीरेन्द्रनगरमा एक समारोहका बिच थारू लोक ऐतिहासिक, पौराणिक विषय संस्कृति झल्कने थारू समुदायको सख्या नाच गीतको लघु चलचित्र (डकुमेन्ट्री)  सार्वजनिक भएको छ ।  लखागिन थारू उत्थान मञ्च सुर्खेतको मूल व्यानर र थारू कल्याणकारणी सभाको समन्वयमा निर्मित सुर्खेतमा सुटिङ भएको सख्या नाच गीतको डकुमेन्ट्रीको थारू संस्कृतिविद अनुसन्धाता मानबहादुर चौधरी ‘पन्ना’ले  लेखन तथा निर्देशन गरेका हुन् । यसको निर्माता समाजसेवी शनिश्रा महतम रहेका छन् । डकुमेन्ट्रीको छायांकन तथा सम्पादन दीर्ग चौधरीले गरेका हुन् ।  कार्यक्रमका प्रमुख अतिथि एवम् मध्यपरिश्चमाञ्चल विश्वविद्यालयका पूर्व रजिष्टार  एवम् त्रिविका उपप्रध्यापक डा. महेन्द्र कुमार मल्लले सुर्खेत उपत्यकाका मुल आदिवासीको रुपमा चिनिने थारू जातिको लोकसंस्कृति लोप हुँदै गइरहेको अवस्थामा सख्या नाच गीतको डकुमेन्ट्रीले कोसेढुङ्गा सावित हुने कुरा बताए ।  पहिचान मौलिकतामा आधारित हुन्छ । संस्कृतिलाई अतिक्रमित हुन दिनु हुन्न । आफ्नो पहिचान संस्कृति बचाए मात्र अधिकार स्थपित हुन्छ । यो डकुमेन्ट्री हेर्दा सानो लागे पनि कालान्तारमा यसले ठुलो महत्व राख्ने उनको भनाइ थियो ।  संस्कृतिले इतिहास बोल्छ, जीवनशैलीलाई जनाउँछ । संस्कृति रहनसहन जीवनशैली भएकोले ज्ञानको अथाह भण्डार हो । गीत संस्कृति समाजकै दर्पण भएकोले यस्ता रचनात्मक कार्यमा युवापुस्ताले ध्यानदिनु पर्नेमा मल्लको जोड थियो ।  आफू पनि थारू समुदायमा हुर्केकोले परम्परागत चालचलन नाच गीतको दृश्यले पुरानो थारू गाउँघरको सम्झना भएको बताउँदै सुर्खेतका थारू समुदायको हस्ती मानबहादुर पन्ना आफ्ने शिष्य भएकोले यति राम्रो काम गरेको गौरवको अनुभूति भएकोे बताए ।  सुर्खेतका समाजसेवी तथा वरिष्ठ अधिवक्ता धुु्रब कुमार श्रेष्ठले आफू बालापनदेखि नै थारू समुदायमा हुर्केकोले थारू समुदायको कला संस्कृतिप्रति सधै सद्भाव र सहयोग रहने कुरा बताए । सानैदेखि नै आफू पनि सख्या नाचमा सहभागी भएको कुरा व्यक्त गर्दै लखागिन थारू उत्थान मञ्च सुर्खेतले निर्माण गरेको डकुमेन्ट्रीले थारूको पहिचान बचाउने अभियान सुरु गरेको महसुस गरेको कुरा व्यक्त गरे ।   अनुसन्धाता मानबहादुर चौधरी पन्नाले डकुमेन्ट्रीबारे प्रष्ट्याएका थिए । सख्या नाच हरेक वर्षको दसैँको अगाडि कृष्णजन्माष्टमी अटवारी पर्वपछि सुरु भइ दसैँ तिहारसम्म नाचिने संस्कृति हो । यस सख्या गीतमा १५ वटा खण्ड र ३३ सय श्लोक छ, जुन महाभारतकालीन कृष्णका माता देवकी (जासु), बुवा वासुदेव (इसरु),कृष्ण (कान्हा), कंस, राधासँग सम्बन्धित छ । त्यसैगरी गीतमा संसारको सृष्टि कसरी भयो ? संसारकै सृष्टिसँगै सुरुमा पृथ्वीमा के के उत्पत्ति भए ? मानव जातिले यस धर्तिमा कसरी जीवन सङ्घर्ष गरे ? भन्ने कुराको आख्यान यस नाच गीतमा पाइने कुरा उनले बताए ।  सख्या नाचले चाडपर्वमा सबै उमेर समूहका नचुन्या, मादलेहरु, गाउँका भद्रभलाद्मी जम्मा भई सरसल्लाह गरी गुरुवा केसौका (गाउँका तन्त्रमन्त्र जान्ने) सँग पूजापाठ गरी गरी अगुवा मादले पछुवा मादले त्यसैगरी गीत गाउने अगुवा मोह्रिन्या र पश्गिन्या छानेर ठूलै समूहमा नाचिने नाच हो । त्यसैले यसको सामाजिक महत्व पनि निकै छ, पन्नाले भने ।  त्यसैगरी पाँच पाण्डप, देृतीबज्यै, अन्य गाउँको भुइ भुइह्यार साझा देउथानका देउतालाई पुकारा गरी नाचिने भएकाले यसको धार्मिक महत्व पनि उत्तिकै रहेको निर्देशक ‘पन्ना’ले बताए । डकुमेन्ट्रीका निर्माता शनिश्रा दहित महतमले थारूहरुको थुप्रै लोक संस्कृतिमध्ये झुमरा, हुरडङ्ग्वा, मघौटा, मुङ्ग्रह्वा आदि मध्ये थारू सख्या नाच पौराणिक ऐतिहासिक गाथामा आधारित नाच र गीत भएकोले यसको बेग्ले महत्व रहेको बताए ।  यस डकुमेन्ट्रीले थारूहरुको मौलिकपनलाई पक्रेको छ । नाच्दा गाउँदा प्रयोग गरिने लोक बाजा मादल, मुजुराको प्रयोग, पूजाविधि, सबै पाटो राम्रो छ । यसलाई अझै राम्रो बनाउन सम्ह्रौटी गीतको भागलाई पनि समेट्न सके सुनमा सुगन्ध हुने कुरा सुझाए । थारू लोकपरम्परा, संस्कृति दिनप्रतिदिन लोप हुने क्रममा रहेकाले पुराना पुस्ताका ऐतिहासिक, धार्मिक, सांस्कृतिक र सामाजिक महत्व बोकेको यस्ता नाचलाई जीवन्त राख्नका लागि डकुमेन्ट्री निर्माण गरेको महतमले बताए ।  कार्यक्रममा थारू अगुवा जागुराम थारू, राजु चौधरीले पनि विचार व्यक्त गरेका थिए ।  यसैगरी, कार्यक्रममा सख्या नाच गीत डकुमेन्ट्रीका निर्माता शनिश्रा महतम र गुरुवा औसिया थारूलाई सम्मान गरिएको थियो ।

राजेन्द्र विमल, कृष्णराज  सर्वहारीसहित १५ जना स्रष्टा सम्मानित

राजेन्द्र विमल, कृष्णराज  सर्वहारीसहित १५ जना स्रष्टा सम्मानित

३६५ दिन अगाडि

|

२६ कात्तिक २०८०

मानव अधिकार तथा शान्ति समाजले स्रष्टा सम्मान अभियानअन्तर्गत स्थापित पुरस्कारद्वारा वरिष्ठ साहित्यकार राजेन्द्र विमल (धनुषा)  डा कृष्णराज  सर्वहारी (दाङदेउखुरी) लगायत १५ जना स्रष्टाहरुलाई शनिवार कार्तिक २४ गते  काठमाडौंमा एक कार्यक्रम गरी सम्मान गरेको छ । विमललाई चन्द्रकला खनाल अहिंसा स्रष्टा सम्मान तथा सर्वहारीलाई ज्ञानप्रसाद खनाल सहिष्णुता स्रष्टा सम्मान प्रदान गरिएको हो ।  यसैगरी, राधादेवी दाहाल सद्भाव स्रष्टा सम्मान डा रामप्रसाद ज्ञवाली (गुल्मी), कृष्णकुमारी दाहाल शान्ति स्रष्टा सम्मान सुलोचना मानन्धर (काठमाडांै), पवित्रादेवी चौलागाइँ मानवअधिकार स्रष्टा सम्मान प्राडा सावित्री कक्षपति (पाल्पा), मानबहादुर रावल वातावरण स्रष्टा सम्मान प्रा नवराज पाण्डेय (अर्घाखाँची)लाई प्रदान गरिएको छ । त्यस्तै, जोगमाया बराल स्रष्टा सौगात मुकुन्द आचार्य (मकवानपुर), भूमिप्रसाद बराल स्रष्टा सौगात बाजुराम पौडेल (काठमाडौं), जनककुमारी रेग्मी स्रष्टा सौगात कमलादेवी हेमचुरी (ललितपुर), श्रीप्रसाद दाहाल स्रष्टा सौगात लीला राना (स्याङ्जा), राधादेवी दाहाल स्रष्टा सौगात मधुराज केरुङ (पाँचथर), श्रीनारायण दाहाल स्रष्टा सौगात मधु शाही बस्नेत (हुम्ला), पद्मप्रसाद दाहाल स्रष्टा सौगात हंसावती कुर्मी (कपिलवस्तु) र गणेशबहादुर श्रेष्ठ स्रष्टा सौगात मधु हमाल ‘बालकुमारी’ (कञ्चनपुर) लाई प्रदान गरिएको छ । समाजले महाप्रसाद रिजाल लोकतन्त्र स्रष्टा सम्मान स्रष्टा राजेश्वर नेपाली (धनुषा)लाई मरणोपरान्त प्रदान गरेको  छ । उनको २०८० भदौ ११ गते निधन भएको थियो । पुरस्कृत हुनेहरुमा सातजना महिला स्रष्टा छन् भने सातवटै प्रदेशको प्रतिनिधित्व रहेको छ । पुरस्कृत स्रष्टाहरुले मानवअधिकार, शान्ति, लोकतन्त्र र सामाजिक न्यायको आन्दोलनमा योगदान गर्नुका साथै नेपालीका अतिरिक्त मैथिली, भोजपुरी, संस्कृत, नेवारी, थारू, अवधि, मगर, र लिम्बू गरी आठ भाषामा विशेष योगदान गरेका छन् ।  पुरस्कार राशी जनही २० हजार रुपैया नगद तथा प्रमाणपत्र रहेको थियो । शान्ति समाजका अध्यक्ष रामकृष्ण बरालले पुरस्कृत स्रष्टालाई सम्मान गरेका थिए । पुरस्कृत स्रष्टाहरुले रचना पनि वाचन गरेका थिए ।  स्रष्टा सम्मान अभियान अन्तर्गत शान्ति समाजले स्रष्टाहरुलाई पुरस्कृत गर्न थालेको यो चौथो वर्ष हो ।

सदभावका सयपत्रीहरू

सदभावका सयपत्रीहरू

३६५ दिन अगाडि

|

२६ कात्तिक २०८०

–छविलाल कोपिला जब तिमीले ती कलिला फूलहरू कुल्च्यौ हो, त्यसै दिन झरेका हुन् यो माटोमा बिद्रोहका परागहरू । तिमी फूलको अवसान भन्यौ एउटा उज्यालोको अस्त भएको भन्यौ र, दुर्गन्ध फैलाएर  घोषणा ग¥यो,  अँध्यारोको साम्राज्य । तिमीलाई थाहा छ कि छैन दमित परागहरू अँध्यारोको बिरुद्ध,  अँध्यारोबाटै बिद्रोह गर्छन् जसरी, जून औसीको बिरुद्ध  र, बिहान रातको बिरुद्ध उदाउँछ हो, परागहरू पनि दमनका बिरुद्ध  अगतिका बिरुद्ध,  अनि, बेथितिका बिरुद्ध  अँध्यारोबाटै उठ्छन् । जब उत्कर्षमा पुग्छ तिम्रो कालरात्रीको साम्राज्य, माटो सुमसुम्याउँदै निस्किन्छन् परागहरू  र, बढ्छन् उत्साहका गतिहरू बोकेर तिम्रो दरबारको पर्खाल भत्काउँदै तिम्रो किल्ला भत्काउँदै तिम्रो साम्राज्य ध्वस्त बनाउँदै । जब तिम्रो साम्राज्यको भग्नावशेष तिम्रो दमन जलेरको खरानीले ढाक्ने छ त्यही बेला,  तिम्रो छातीमाथि टेकेर  तिम्रै साम्राज्यमा परागहरू हुर्किनेछन् र, विजयीका लालीगुँरासहरू फुल्ने छन् उत्साहका मखमलीहरू फुल्ने छन् अनि, सदभावका सयपत्रीहरू फुल्ने छन् ।                                                                                                                                              

बाबा : एक सपना !

बाबा : एक सपना !

३८० दिन अगाडि

|

११ कात्तिक २०८०

डा. विप्लव ढकाल   बाबू ! कहाँ छ तिम्रो बाबा ?   .मेरो बाबा- भाइबरमा छ, म्यासेन्जरमा छ ! इमाेमा छ, टिकटकमा छ ! .मेरो बाबा- अरबमा छ, मलेसियामा छ ! कतारमा छ, काेरियामा छ ! मेराे बाबा- भारतमा छ, अस्ट्रेलियामा छ ! युराेपमा छ, अमेरिकामा छ ! जताततै छ मेराे बाबा काेठाकाे कम्प्युटरमा छ ! मेरै हातकाे स्मार्ट फाेनमा छ ! हरेक दसैंमा बाबाले टीका लगाइदिन्छ मलाई ! तर टीका मेराे निधारमा टाँसिदैन ! काँचले छेकेकाेे छ बाबालाई ! बाबा रुँदा म आँसु पुछिदिन सक्दिनँ ! बाबा त एउटा सपना हाे उसलाई देख्न सकिन्छ छुन सकिन्न !! . बाबू ! कहाँ छ तिम्रो बाबा ! मेराे बाबा जताततै छ तर कहीँ छैन मेराे बाबा !!

साहित्यकार सुशील चौधरीले मनाए परिवारसँग दसैँ

साहित्यकार सुशील चौधरीले मनाए परिवारसँग दसैँ

३८१ दिन अगाडि

|

१० कात्तिक २०८०

                                                                                                                                         तस्विरः मानबहादुर चौधरी साहित्यकार सुशील चौधरीले आफ्नो पुर्ख्यौली गाउँ बर्दियाको मयुरबस्तीमा परिवारसँग दसैँ मनाएका छन् ।  २०७९ पुसको अन्तिम साताबाट ब्रेन ह्यामरेज भई थलिएका उनको स्वास्थ्यमा क्रमिक सुधार आए पनि फलोअप पुगिरहेको छैन ।  प्रत्यक्ष भेटघाट तथा फोनमा कुराकानी गर्ने शुभेच्छुकहरुलाई उनले पुराना कुरा उप्काएर आफ्नो याददास्त बलियो रहेको  प्रमाण दिइरहेका छन् । तर, हिँड्डुल गर्न, लेखपढ गर्न, कम्प्युटर चलाउन उनलाई अझै पनि समस्या रहेको छ ।  उनले ढकियाखबरमार्फत् आफ्ना सबै शुभेच्छुकहरुलाई दसैँ, तिहार तथा छठको शुभकामना दिएका छन् । उनकी धर्मपत्नीले भनिन्, ‘उहाँको फलोअपका लागि यसै कार्तिक महिनामा काठमाडौं लानुपर्ने छ । तर, आर्थिक अभावले सकिरहेका छैनौं ।’ उनको नेपालगन्ज, काठमाडौं, रजहरलगायतको विभिन्न अस्पतालमा लामो समयसम्म उपचार भएको थियो । 

‘युद्धका घाउहरू’ नाटक लिएर कोलम्बो पुग्दा

‘युद्धका घाउहरू’ नाटक लिएर कोलम्बो पुग्दा

३८२ दिन अगाडि

|

९ कात्तिक २०८०

निरजबाबु चौधरी श्रीलंकाको कोलम्बो सहरस्थित युनिभर्सिटी अफ द भिजुअल एन्ड परफर्मिङ्ग आर्टसमा एकेडमिक थेस्पियनस थिएटर फेस्टिवल २०२३ भएको थियो । जुलाइ २२ देखि २८ (२०८० साउन ६ देखि १०) मा भएको सो कार्यक्रममा मण्डला थिएटरबाट ‘युद्धका घाउहरु’ (२.०) नाटक लिएर हामी १२ जना नेपालबाट प्रतिनिधित्व गरेर गएका थियोँ । फेस्टिवलको नेतृत्व सोमनाथ खनाल र त्रिलोक शर्माले गर्नु भएको थियो ।  त्यस फेस्टिवलमा मैले नाटकमा एउटा हलीको चरित्र निर्वाह गरेको थिएँ । नाटकमा मैले थारू संस्कृतिलाई पनि प्रोमोट गरेको थिएँ । हामीले त्यस युनिभर्सिटीका प्रोफेसर सौम्या र विद्यार्थीहरुको मन जित्न सफल भएका थियौं । नाटक समापनपछि प्रोफेसर सौम्याले ‘नीरज बाबु यू आर ग्रेट एक्टर’ भनेर मेरो अभिनयको खुलेर तारिफ गर्नु भएको थियो । त्यहाँको नाटकपश्चात मेरो फ्यान फलोइङ्ग ह्वात्तै बढ्यो । हामीहरुले त्यहाँ नाटक मात्रै हैन, मण्डला ड्रामा स्कुलमा सिकेको कुराहरु त्यस युनिभर्सिटीका स्टुडेन्टहरुलाई शेयर गर्ने मौका पनि पायौं । श्रीलङ्का भन्ने बित्तिकै सानैदेखि मेरो दिमागमा रावणको देश भनेर आउँथ्यो । जताततै रावणकै सालिक पो होला कि भन्ने लाग्थ्यो । तर, जब म त्यहाँ पुगे, स्टोरीमा ‘ट्वीस्ट’ आयो । कोलम्बोको एयरपोर्टमा सुरुमै भगवान् बुद्धको सालिक देखेर ‘सक’ भएको थिएँ ।  सफा सुग्घर प्राकृतिक सहर भनेर कोलम्बोलाई भन्दा केही फरक न पर्ला । जता हेर्यो, त्यतै हरियाली । जता हेर्यो, त्यतै कलाले सजिएको सहर । वास्तवमा कोलम्बो पुगेपछि मलाई थाहा भयो कि कलाको महत्व कति छ भनेर । त्यहाँका मानिसहरुको व्यवहारले झनै मोहित बनायो ।  तर, मलाई त्यहाँको सबैभन्दा चित्त नबुझेको चैँ खाना थियो । त्यहाँको खाना नमिठो भन्न खोजेको हैन, देशअनुसार भेष हुन्छ, देशअनुसार खाना पनि हुन्छ ।  त्यहाँको जुन खानामा पनि बिनबिनभेंरिया अर्थात् करि पत्ता हालेको अनि जुन खानामा पनि गुलियो हालेको कहाँ मन पर्नु । थारूको छोरालाई चिल्लो, पिरो, अमिलो खाने बानीले गर्दा होला, त्यहाँको खानामा स्वादै बसेन । त्यहाँबाट नेपाल आउने बित्तिकै मैले एक प्लेट मःम डकारेको थिएँ । त्यहाँ बस्नको लागि हामीलाई होस्टेलमा व्यवस्था गरिएको थियो । बिहान साढे ८ बजे हामीलाई लिन भ्यान आउने भएकाले हामी खाजा खाएर ८ बजे नै तयार भएर बस्थ्यौं अनि युनिभर्सिटी पुग्थ्यौं । हामी बस्ने होस्टेल र युनिभर्सिटी बिचको दुरी साढे ३ किमि थियो । हामी खाना खाएर घुम्न निस्किन्थ्यौं । बेलुका त्यहाँका स्टुडेन्टहरुको ड्रामा हेथ्र्यौ  र बेलुकाको खाना युनिभर्सिटीकै क्यान्टिनमा खाएर होस्टेल फर्किन्थ्यौं । हामीले अवलोकन गरेका ठाउँहरु कोलम्बो बिच, युनिभर्सिटी अफ केलेनियाको लाइब्रेरी र संग्रहालय, लोटस टावर, लोटस थियटर, केलानी मन्दिर, म्युजियम अफ मोडर्न एण्ड कन्टेम्पोरेरी आर्टलगायत थिए । सशस्त्र द्वन्द्व भन्ने बित्तिकै मेरो दिमागमा बम गोला, बारुद, रगत भन्ने आउँछ । त्यतिबेला जब म ६÷७ वर्षको थिएँ ।  त्यसबेला बर्दिया जिल्लाको रम्मापुर आर्मी ब्यारेकमा जन्मुक्ति सेना र सरकारी सेनाबिच युद्ध भएको थियो । २÷३ रात त हामी सुत्नै सकेको थिएनौ । यस्तो लाग्थ्यो कि अब हाम्रो आयु यत्ति हो । रातभरी बम बारुद बन्दुकको कर्कश आवाज सुनिन्थ्यो । बन्दुकको छर्राहरु घरको छानोमा आएर खस्थ्यो, कतिबेला घरको भित्तामा । त्यो आवाज अझ पनि कानमा गुन्जिन्छ । त्यही युद्धको घाउ हामीले प्रदर्शन गरेको ‘युद्धका घाउहरु (२.०)’ नाटकमा देखाएका छौं । यो नाटकको लेखन र निर्देशन प्रदिप ढुङ्गाना (अन्जान प्रदिप)ले गर्नु भएको छ, जसले पारिजातको चर्चित उपन्यास ‘शिरिषको फूल’ लाई नाटकमा रुपान्तरण गरेर निर्देशन गरिसक्नु भएको छ । श्रीलंकाबाट आएर ‘युद्धका घाउहरु (२.०)’ नाटक हामीले काठमाडौं, थापागाउँस्थित मण्डला थियटरमा पनि मञ्चन गरेका थियौं । नाटक प्रदर्शनकै बेला नेकपा माओवादीको केन्द्रीय समितिको बैठक प्रज्ञा भवन कमलादीमा चलिरहेको थियो । तर, पार्टीका एकाध केन्द्रीय नेताहरु मात्र नाटक अवलोकन गर्न आँउदा दुःख लागेको थियो ।  अब हामी छिटै नै ‘युद्धका घाउहरु (२.०)’ नाटक मोबाइल टुर जुनकीरी अभियानसहित जुन जुन ठाउँमा शसस्त्र द्वन्द्वका कारण मन्छेहरुले निकै क्षति भोग्नु परेको थियो, त्यहाँ लिएर आउँदै छौँ  ।