शिक्षकहरु आफै डिप्रेस्ड छन्, बालबालिकाहरुलाई कसरी मोटिभेशन गराउँछन् ?

शिक्षकहरु आफै डिप्रेस्ड छन्, बालबालिकाहरुलाई कसरी मोटिभेशन गराउँछन् ?

३४० दिन अगाडि

|

२१ मंसिर २०८०

थारू समुदायको सांस्कृतिक गन्तव्य कता ?

थारू समुदायको सांस्कृतिक गन्तव्य कता ?

३६० दिन अगाडि

|

१ मंसिर २०८०

रामसागर चौधरी भर्खर दसैँ–तिहार चाडले हामी सामुबाट विदा लिएको छ । थारु समुदायको विभिन्न चाडपर्वहरुमा आयोजना गरिने सांस्कृतिक कार्यक्रमहरुमा संस्कृति कम र आधुनिक तडकभडक नाचगान हुन थालेका छन्। अहिले थारु समुदाय परम्परागत संस्कृति त्यागेर आधुनिकीकरण गर्न लागेको अवस्था देखिन्छ।  सांस्कृतिक कार्यक्रमहरुमा नाचगानले प्राथमिकता पाएको छ । यस प्रकारको कार्यक्रमहरुमा समाजका समस्याहरुलाई प्रहसन, नाटक, गीत, ब्यङ्ग्य आदि प्रस्तुत गर्दा समाजको पिडा, खुसी, विकासबारे जनमानसमा गहिरो छाप छोडन सक्छन्। यसले समुदायलाई अभिप्रेरित गर्नेछ। समुदायमा देखिएको समस्याको उजागार गरेर समाज सुधारमा प्रयत्न हुन्छ। सडक नाटकले दर्शकलाई राम्रो सकारात्मक प्रभाव पार्छ। तर, थारु समुदाय नाचगान र मद्यपान मनोरञ्जनले क्षणिक आनन्दमा रमाउँदै ।  सृजनाका कुराहरु अगाडि बढाउने वा सिर्जनसिलतामा ह्रास भएको देखिन्छ। कलाकार, गीतकार, लेखक, युवाहरुमा सिर्जनसिलता ह्रास भएमा समुदायमा सामाजिक सम्बन्धको विकास अधोगतिमा जान्छ। समाज बेथितिको बाटोमा गर्इ पछाडि पर्दै जान्छ। आत्मविश्वास हटेर परतन्त्र भइ दाताको र्इसारामा चलायमान हुन जान्छ। अहिलेको आधुनिक परिवेशमा दगुर्न जरुरी पनि छ र आफ्नो परम्परा जोगाएर पहिचान पनि राख्नु छ। यहि द्वैध मनस्थितिले थारु समुदायबाट आयोजना गरिने सांस्कृतिक कार्यक्रमहरुमा परिमार्जन हुन आवश्यक देखिएको छ।  नेपालको चौथो ठुलो जनसंख्या भएको थारु समुदायको सर्वाङ्गीण विकास भएन भने नेपालको सम्रग विकास हुन सक्दैन।  तसर्थ, संघ सरकारदेखि स्थानीय सरकारले आवश्यक कानुन बनाएर थारु समुदायलाई संरक्षित गर्नु आजको आवश्यकता हो। यसका लागि सबैले हातेमालो गर्नुपर्छ।  अहिले सबै पक्षबाट थारु समुदायलाई एक्ल्याउने, सुविधाबाट बञ्चित गर्ने, आफ्नो स्वार्थको लागि प्रयोग गर्ने काम भइरहेको देखिन्छ । पद, आर्थिक प्रलोभन र स्वार्थका लागि टाठाबाठाले नेतृत्व गरेर भँड्खालोमा खसालेकाले सचेत हुन आग्रह छ। मुल कुरा थारु जोगाऔं, नेपाल बचाऔं। पहिला माटी तब मात्र पार्टी।  

दुई साता मोरङको गाउँ बस्दा...

दुई साता मोरङको गाउँ बस्दा...

३७१ दिन अगाडि

|

२० कात्तिक २०८०

अरुण बराल १. मिडिया : गाउँमा राष्ट्रिय मिडियाको प्रभाव शून्यमा झरेछ । केन्द्रका सूचना सामाजिक सञ्जाल (युट्युब र फेसबुक) बाट अनि स्थानीय सूचना स्थानीय अनलाइनबाट उपभोग हुने गरेको पाइयो । औपचारिक मिडियालाई अनौपचारिक मिडियाले क्वाप्पै खाएछ । राष्ट्रिय मिडियाको दम्भ क्रमशः काठमाडौंमा खुम्चँदो देखियो । राष्ट्रिय मिडियाको अनुपस्थिति र स्थानीय सरकारसँग स्थानीय मिडियाको सहवरणले समग्र आम सञ्चार क्षेत्रमा जोखिम निम्त्याएको पाइयो ।      २. वैचारिक पक्ष :  गाउँघरमा सामाजिक सञ्जालले नै 'ओपनियन मेकर' को भूमिका खेलेको भेटियो । फलतः चोक र चिया पसलहरुमा दुर्गा प्रसाई, तारा बरालहरुको चर्चा हुँदोरहेछ । सोसल मिडियाको एकछत्र प्रभावले धर्म निरपेक्षता र गणतन्त्रको विरोधमा क्रमशः जनमत बन्दै जान थालेको पाइयो । नश्लवादसमेत बढेको पाइयो । फलत:  गाउँमा सिंगै राजनीतिक व्यवस्थामाथि नै अविश्वास बढ्न थालेछ ।  ३. स्थानीय सत्ता :  स्वार्थ बाझिने ठेकदार र बिचौलियाको प्रभावमा परेर स्थानीय सरकार निरीह बनेको पाइयो । स्थानीय सरकारको विरोधमा बोल्ने आँट क्रमशः हराउँदै गएर प्रतिपक्षपविहीन स्थिति देखियो । पालिकालाई करोडौं आम्दानी दिने खोलाहरु ठेक्कामा नलगाउने तर रातारात ढुंगा गिटी बेच्ने कार्यले पालिकाको राजस्व व्यक्तिको गोजी गएको पाइयो । प्राकृतिक स्रोतले धनी पालिकासमेत घाटा बजेटमा चलिरहेको पाइयो ।  गाउँका सहकारीहरु पनि संकटमा देखिए । कर्मचारी र दलका नेताहरु मिलेर स्थानीय तहमा भ्रष्टाचार र नातावाद मौलाउँदा व्यवस्थामाथिको जनविश्वास झन् झन् खस्कँदो पाइयो ।  ४. विकास : गाउँमा केही सकारात्मक परिवर्तनहरु पनि पाइए । दूध डेरीमा एकाबिहानै देखिने किसानको भिडले इलमी मानिसको व्यवसायिकता झल्कन्छ । विदेशमा रोजगारी गरेर कमाउनेहरुले गाउँमै धमाधम पक्की घरहरु बनाउन थालेछन् । यातायातको सहजता, बाटोघाटो र पुल पुलेसा, बिजुली, इन्टरनेट आदिको विस्तारका कारण गाउँको जनजीवन सहज बनेको पाइयो । वडा कार्यालयले पाएको अधिकारका कारण मानिसहरु पालिकासम्म पनि पुग्नु परेन । इलाका प्रशासनको विस्तारले सिडियो कार्यालयको चाप घटाएछ । गाउँमा सिंहदरबार पुगेकै रहेछ । ५. राजनीतिक दल : माओवादीमा चरम निराशा र विचलन, एमालेमा दम्भ अनि कांग्रेसमा आन्तरिक कलह र किंकर्तव्यविमूढता पाइयो । रवि लामिछानेप्रति बढ्दै गएको आकर्षण क्रमशः दुर्गा प्रसाईतिर बाँडिन थालेको पाइयो ।    ६. आर्थिक सामाजिक एवं सांस्कृतिक पक्ष : सबैभन्दा बढी जोखिम वालवालिका र किशोरपुस्तामा देखियो । प्रौढ र समाजका अगुवा भन्नेहरुमा तासजन्य विकृति बढेको पाइयो । टिप्परले उडाउने धुलोदेखि पारिवारिक अशान्ति र गरिबीले बालवालिकाको मानसिक विकासमा त असर पारेको छ नै, उनीको पढाइ र सभ्यताको सिकाइमा पनि समस्या पारेको देखियो । किशोरहरुमा व्याप्त बेरोजगारी, निराशा र डिप्रेसनसँगै लागूऔषधको समेत  प्रयोग हुन थालेको पाइयो । गाउँको मनोविज्ञान हेर्दा यस्तो लाग्यो, सिंगै देश 'मास फ्रस्टेसन' तर्फ गइरहेको छ । तर, यो स्थितिलाई रोक्ने न कुनै आर्थिक-सामाजिक कार्यक्रम छ, न कुनै संयन्त्र । यस्तै स्थिति रहि रहे नेपाली समाज कहाँ पुग्ला ? बहसको खाँचो देखियो ।  

धनी बन्ने चाहना छ ? अपनाउनुस् यी बानी

धनी बन्ने चाहना छ ? अपनाउनुस् यी बानी

३७८ दिन अगाडि

|

१३ कात्तिक २०८०

टन्न पैसा कमाऊ, सफल बनौं भन्ने चाहना हर व्यक्तिमा हुन्छ । आफ्ना अगाडि कुनै सफल वा धनी व्यक्ति देख्ने बित्तिकै म पनि यस्तै हुन पाए त भन्ने सोच नआउने कमै मान्छे होलान् । हर कोहीमा उ जस्तै बन्ने ईच्छा स्वतः उत्पन्न हुन्छ । इच्छा शक्ति छ भने हामी पनि हरेक क्षेत्रमा सफल बन्न सक्छौं । तर यसका लागि ती सफल व्यक्तिहरूको राम्रो बानी अनुसरण गर्नुपर्ने हुन्छ । अधिकांश सफल र धनी व्यक्तिमा उस्तै उस्तै खालका केही गुण भेटिन्छन् । आजको यो लेखमा हामीहरू तीमध्ये केही गुणबारे कुराकानी गर्न गइरहेका छौं । तपाईले पनि त्यस्ता गुणलाई अपनाएर उनीहरु जस्तै बन्न सक्नु हुन्छ । लक्ष्य तय हरेक सफल व्यक्तिको बानी हुन्छ हरदम हर हमेशा कुनै न कुनै लक्ष्य बनाइरहने । तपाई पनि सफल हुन चाहनु हुन्छ भने आफ्नो जीवनको लक्ष्य तय गर्नुहोस् । हरेक दिन, हप्ता वा महिना म यतिसम्म गर्छु भन्ने अठोट लिनुहोस् । अनि हरेक दिन ती लक्ष्य पूरा गर्ने कोशिश गर्नुस् । हरेक दिन पढ्ने अनि सिक्ने अधिकांश सफल व्यक्तित्वहरु सधैं केही न केही पढिरहन्छन् । नयाँ नयाँ सिप सिक्न आतुर हुन्छन् । यही खुबीले नै  उनीहरूलाई सफलताको सिँढी उक्लिन मद्दत गरेको हुन्छ । लक्ष्यमा ध्यान सफल मानिसहरू सधैं आफ्नै नियन्त्रणमा हुन्छन् । उनीहरुको ध्यान, ध्येय सधैं आफ्नो लक्ष्यमा केन्द्रीत हुन्छ । जस्तो सुकै खराब वा कमजोर अवस्थामा समेत आफ्नो ध्यान भट्किन दिँदैनन् । बिहान चाँडै उठ्ने बिहान चाँडै उठ्नु स्वास्थ्यको लागि त फाइदाजनक छ नै यसले सफलताको कदम चुम्न पनि सघाउँछ । अधिकांश सफल मानिसहरू बिहान चाँडै नै उठ्छन् ताकि दिनभर काम गर्नका लागि बढी समय पाइयोस् । एजेन्सी  

बालेनजी, ई: लाई ढल्न नदिनुस्

बालेनजी, ई: लाई ढल्न नदिनुस्

४११ दिन अगाडि

|

१० असोज २०८०

नयनराज पाण्डे बिहानै सभागृह पुगें । ई: लाई भेटें । सबैभन्दा पहिला उनको खुट्टामै दृष्टि पुग्यो । उनी फुटपाथमा व्यापार गर्नेहरूलाई रोजगारबाट बन्चित नगरी तिनीहरूको अभिलेख राखी उचित ठाउँमा व्यापार गर्न दिनुपर्छ भनेर कति दिनदेखि उभिएको उभियै छन् । उनी आफ्ना कुराहरू महानगरका मेयरलाई बुझाउन चाहिरहेका छन् । हिजो अन्तिम समयमा सहमति भाँडिएको रहेछ । मैले करिब तीन दशकअघि 'महानगर' भन्ने कथा लेखेको थिएँ । निर्देशक आशान्त शर्माले केही वर्षअघि नाट्य रूपान्तर गरेर मण्डला थिएटरमा मन्चन पनि गर्नु भएको थियो । महानगरमा आफ्नै ज्यान बचाउनेलाई पनि मानिसले बिर्सँदोरहेछ । महानगरको यही स्वार्थी छविका बारेमा त्यो कथा लेखेको थिएँ । ई: को यो अभियानले महानगरको त्यही स्वभाव सम्झाइदियो । बालेनको अझै विश्वास लाग्छ । तर, यतिबेला त उनले खुसी भएर ई: लाई अंकमाल गर्नुपर्ने थियो र भन्नु पर्ने थियो-'ओहो, तपाईंले त मेरै मनका कुरा बोलिदिनु भयो । फुटपाथको उचित ब्यवस्थापन म पनि गर्न चाहन्छु । कसैको रोजगार खोस्नु मेरो पनि नियत होइन । आउनुस्, यो कुरामा तपाईं र म मिलेर काम गरौं ।' म अझै आशावादी छु । बालेनप्रतिको विश्वास म यति चाँडै गुमाउन चाहन्न । भद्रगोल फुटपाथ त मलाई पनि मन पर्दैन । तर, बालेनहरूसित आइडिया छ नि । अलिकति दिमाग चलाउने हो भने फुटपाथ ब्यवसायीहरूलाई केही स्थान र समय निर्धारित गरेर भद्रगोल फुटपाथलाई कलात्मक पनि बनाउन सकिन्छ होला नि ! बालेनको ब्यवस्थापन खुबी यसबाट त अझै प्रखर देखिएला नि ! ०० निम्नवर्ग/निमुखाप्रति राज्य निर्मम भैरहेको अहिलेको समयमा बालेन त्यो वर्गका लागि मसिहा बनून् । यसो सुन्दा यो कुरा अतिरन्जित लाग्ला । कतिले 'फिल्मी' पनि भन्नु होला । तर, यो सम्भव छ । नत्र, महानगरमा एकजना पनि भोकै सुत्छ भने, त्यस्तो महानगर फेरि पनि कुरूप नै हो । ०० बालेनजी, ई:का खुट्टाहरू सुन्निएका छन् । उनलाई ढल्न नदिनुस् । उनी ढले धेरैलाई फेरि उठ्न गाह्रो हुनेछ । त्यसपछि शहरमा उठ्ने छ- तानाशाह !

आज बणकी अतवार ब्रत

आज बणकी अतवार ब्रत

४१४ दिन अगाडि

|

७ असोज २०८०

मणिराज महतो विभिन्न जिल्ला, क्षेत्रमा अटवारी भदौ ३१ गते मनाइए पनि नवलपुरमा बणकी अतवार असोज-७ गते परेको छ।थारु समुदायको एउटा प्रमुख चाड मध्ये बणकी अतवार ब्रत पनि एक हो । यसलाई पश्चिमा थारुहरुले अटवारी भनेर मनाउँछन् । नवलपुरको थारु समुदायले कजरी तीज पछिको पहिलो आइतबारलाई बणकी अतवार ब्रत मनाउने गर्दछन्। बणकी अतवार पर्व खास गरी थारु पुरुषले व्रत बस्ने पर्व हो तर महिलाहरु पनि ब्रत बस्ने गर्दछन् । बिशेषतः बाँझो महिलाहरुको लागि ब्रत फलदायक मानिन्छ भने शरीरमा घाउ, चोटपटक र छालासम्बन्धि रोग नलागोस् भनेर ब्रत लिने गरेको पाइन्छ। बणकी अतवार पर्व परापूर्वकालदेखि थारु समुदायले मनाउँदै आएको भएपनि त्यसमा कुन देवताको पूजा हुन्छ भन्ने बारेको मतमा एकरुपता देखिदैन । कसैले पाण्डवका पाँच भाइमध्येको एक भाई भीमको पूजा हुने विश्वास गर्छन् । कसैले सो पर्वमा अग्नी देवताको पूजा हुने तर्क गर्छन् । त्यसै गरी कसैले सूर्य भगवानको पूजा हुने विश्वास गर्छन्। भीमले थारु चेलीलाई एक राक्षसबाट जोगाएकाले भीमका लागि थारु समुदायले बणकी अतवारमा ब्रत बस्ने गरेको विश्वास एउटा छ । अर्को, अग्नी देवताले थारु समुदायको भात भन्सामा सहयोग गरेको, अन्नपात र कृषि बालीका लागि सहयोग गरेको बुझाई छ । त्यस्तै, अर्कोतिर सूर्य देवताले थारु समुदायका कृषक तथा चेलीबेटीहरुको काममा सहयोग गरेको, सूर्यको प्रकाशले अन्नबाली सप्रेको, दैनिक कामकाजमा सहयोग पुगेको तर्क छ। ब्रत बिधि: बणकी अतवार पर्वका लागि शनिबारको रात कुखुरा न बास्दै मध्येरातमा डटकट खाने गरिन्छ । घरका महिला सदस्यले राती नै भातभन्सा तयार गरी मीठा परिकारले डटकट खाने व्यवस्था गर्छन् । आइतबारका दिन व्रत बस्नुपर्ने भएकाले राती नै व्रतालुहरु पेटभरी मीठा परिकारसहित खाना खान्छन्। आइतबार विहानदेखि बणकी अतवारमा व्रत बसेकाहरुका लागि तेलमा नपकाइएको रोटी, फलफूल, सर्वत (पेय पदार्थ), काठ दाउरा, सल्लाको धुप, आदि तयारी गरिन्छ र बेलुकी पखसम्म सबै परिकार ब्रतालु आफैले तयार गरिसकेपछि नजिकको नदी, तलाउमा गएर स्नान गर्ने गर्छन् । सूर्यास्त नहुदै ब्रतालुले आफू बस्ने ठाउँलाई गाईको गोबर पानीले लिपपोत गरेर चोखो बनाउँछन् र सोही ठाउँमा काठको चिर्पट्, पिर्का राखेर बसेर फरहर गर्छन्। व्रतालुका लागि खाने परिकार र अन्य तयारी गर्ने ब्यक्ति पनि व्रत बसेका हुन्छन् । आसन अगाडि राखिएको खानेकुरालाई एक भाग छुट्याई अग्नी देवताको पूजापाठपछि मात्र व्रतालुले बनेको रोटी, फलफूल, सर्वत खान्छन् । त्यो दिन नून र तेल खान वर्जित गरिएको हुन्छ । पूजापाठ गरी परिकार खाँदा सूर्य अस्ताउनु अघि नै सबै काम सकिसक्नु पर्ने हुन्छ । सूर्यको अस्त पछि गाई गोरु गोठमा प्रवेश भएपछि खानेकुरामा फेरि प्रतिवन्ध लाग्छ । अर्थात् व्रतालुले खान पाउँदैनन्। पश्चिम तराईमा चेलीबेटीलाई अग्रासन दिने चलन भए पनि नवलपुरमा भने त्यो चलनलाई पहुरा सनेस भनिन्छ। बणकी अतवार ब्रत फल: बणकी अतवार पर्व नितान्त थारु समुदायले मनाउने पर्व हो । बिभिन्न कारणले दुःख पाइरहेका ब्यक्तिहरुले यो ब्रत लिए सबै दुःख कष्ट नाश हुने, घाउ चोटपटक र छालासम्बन्धि रोगबाट मुक्त हुने, धन–यश, मनोकांक्षा पुरा हुने, निःसन्तान महिलाले सन्तान प्राप्त गर्ने जनविश्वास रहँदै आएको छ ।  यसै गरी, देउखुरी उपत्यकाका केही गाउँमा समेत आज अटवारी मनाउन थालिएको छ । थारु कल्याणकारिणी सभा, देउखुरीले असोज ७ र ८ गते अटवारीको अवसरमा कार्यालय बन्द रहने सूचना जारी गरेको छ । कावासोती

थारूलगायत भूमिपुत्रहरु सर्वहाराकरणमा कहिलेसम्म ?

थारूलगायत भूमिपुत्रहरु सर्वहाराकरणमा कहिलेसम्म ?

४४० दिन अगाडि

|

१२ भदौ २०८०

                                                                                                                                            तस्विरः लखन दहित पश्चिम नेपालको यात्रा पश्चात मलाई थारुको परिभाषा स्पष्ट भयो । उतातिर एउटा कहावत सुनिन्थ्यो, थारु गोरु भित्ता फोरु । यसो भन्नुको पछाडि कारण के भनेर खोजी गर्न सकिन्छ ।  मेरो अनुमानमा पहिलो मत त थारु मान्छे त हो तर गोरु जस्तै भन्ने हो । अर्थात् ज्ञान भएको मान्छे होइन । त्यो हो भने पूर्ववैदिक युगमा थारु जतिको ज्ञानी मान्छे तुलना गरेर अर्को हेरौं न । थारुसंग उही वेला गुर्बाबक् जल्मौती थियो, जसको आधारमा यो सृष्टिको व्याख्या गर्न सक्ने क्षमता राख्थे ।  जबकि आर्यहरु त वेद रचनापश्चात मात्र सृष्टिसम्बन्धि बुझाई ठोस बनाए । उनीहरु तर्कशील पनि भए । उपरोक्त सन्दर्भ उठानको आशय भूमिपुत्र थारुहरु आज सुकुम्बासी बने । महोत्तरीको भंगहा नगरपालिका– ४ थारु टोल बनरा नामले जानिने उक्त गाउँ अवस्थित जग्गा लगायत ४५ विघाको दुई कित्ता हाल सयौं कित्ताकाट भएको छ ।  मनमोहन अधिकारी प्रधानमन्त्री भएको वेला गठन भएको सुकुम्बासी समस्या समाधान आयोगले सो कित्ताकाट गर्यो तर काँग्रेस तथा राप्रपाको संयुक्त सरकारले आयोग पुनर्गठन गर्दा आयोगका महोत्तरी जिल्ला अध्यक्षलगायत प्रशासनले सबै कित्ताहरु रहेको जग्गा वास्तविक सुकुम्बासी कायम भएका स्थानीय थारुलगायत दलितहरुको नाममा दर्ता नगरेर आफन्त, नातागोता तथा अन्जान जग्गाधनी कायम गरे । त्यसको सुइको समेत बनरा थारु टोलका बासिन्दालाई दिएनन् ।  हाल यो समस्या थप जटिल बन्यो । पूर्व वडाध्यक्षले जग्गाधनी पूर्जा प्राप्त व्यक्तिकै भोगचलन रहेको सिफारिश कार्यालयबाट उपलब्ध गराएर विचौलिया दलालहरुलाई खेल्ने ठाउँ दिए । कतिपय कित्ता विक्री भएर अन्य व्यक्तिहरुमा पुगिसकेको छ भने यो तीब्र गतिमा अगाडि बढेको देखिन्छ । यही समस्यालाई लिएर पीडितहरुको डेलिगेसन टोली काठमाण्डौ आइपुगेर ध्यानाकर्षण गराउन चाहेको छ । तर, मिडियाका मित्रहरु आएर छलफल त गर्छन्, त्यसको सत्य तथ्य बाहिर ल्याउन कञ्जुस्याई गर्दै आएक छन् । हुन सक्छ, उनीहरुको लागि यी समाचार बजार प्रबद्र्धन गर्न नसक्ला । समस्याको गहिराई खोजी गर्ने हो भने यो देशका थारूलगायत भूमिपुत्रहरु सर्वहाराकरणमा परेको कारणहरु पक्कै भेट्न सक्छौं । आखिर यो कहिलेसम्म ?