बर्दियामे फेनापति कैसिक स्थापना हुइल ?

बर्दियामे फेनापति कैसिक स्थापना हुइल ?

७२ दिन अगाडि

|

१९ मंसिर २०८१

सम्झनामा परशुनारायण चौधरी

सम्झनामा परशुनारायण चौधरी

७७ दिन अगाडि

|

१४ मंसिर २०८१

                                                             देउखुरीको गोबरडिहास्थित परशुनारायण चौधरीको खण्डहर बन्दै गएको भवन । तस्विरः एसएन दहित । खगेन्द्र गिरि ‘कोपिला’  मंसिर ११ गते नेपाली राजनीतिक इतिहासका एक अविस्मरणीय व्यक्तित्व श्री परशुनारायण चौधरीको ९८ औं जन्म जयन्ती थियो । देउखुरीको गोबरडिहामा एक जमिनदार परिवारमा १९८४ साल मंसिर ११ गते जन्मेका श्री चौधरी पढेर डक्टर हुन चाहन्थे तर श्री भरतमणि शर्माको प्रोत्साहनले २००७ सालको आन्दोलनमा लागेर राजनीतितिर ढल्किए। २५ वर्ष नपुग्दै उनी नेपालको अन्तरिम संसद (सल्लाहकार सभा) को सदस्य भइहाले। उनी सानै उमेरमा कांग्रेस पार्टीको केन्द्रिय सदस्य हुने व्यक्ति पनि हुन्। २००९ सालमै २५ वर्षको उमेरमा उनी कांग्रेसको केन्द्रिय सदस्य भैसकेका थिए। ३२ वर्ष नपुग्दै शिक्षामन्त्री भै हाले। तराईको थारु समुदायमा आफ्नो संगठन निर्माण गर्न उनलाई कांग्रेसले निकै प्रयोग गर्‍यो। "नेपालको भावी प्रधानमन्त्री !" भनेर वीपी उनलाई फुर्क्याइरहन्थे। तर चौधरीले बिस्तारै बुझ्दै गए-"कांग्रेसभित्र हामी शोपिस मात्रै हौं, कांग्रेसको खाने र देखाउने दाँत अर्कै छ"। अन्ततः वीपीले आफ्ना भाइ गिरिजालाई कांग्रेसको महामन्त्री बनाएर आफ्नो उतराधिकारीको रुपमा @highlight गरेपछि आफूभन्दा जुनियर मान्छेलाई आफूभन्दा सिनियर बनाएको घटना नै परशुनारायण चौधरीले कांग्रेस छाड्ने turning point बन्न पुग्यो। उनलाई पञ्चायत प्रवेश गर्न अभिप्रेरित गर्ने मुख्य व्यक्ति पनि उनै युवाकालका साथी भरतमणि शर्मा नै हुन्। अन्तत: उनले २०३९ सालमा "कांग्रेसले बोकेको समाजवाद नेपालको निम्ति घातक छ" भन्ने तथ्य बुझेर पञ्चायत प्रवेश गरे। २०४० देखि २०४६ को कालखण्डमा उनी विभिन्न मन्त्रालयमा मन्त्री भए। उनी आफ्ना निकटस्थ मित्रहरूलाई भन्ने गर्थे - "डा.तुल्सी गिरि र विश्वबन्धु थापाको सल्लाह मानेर २०१७ सालमैं पञ्चायत प्रवेश गरेको भए यतिञ्जेल म प्रधानमन्त्री भैसक्थें। २२ वर्ष कांग्रेसमा बसेर समय र उर्जा खेर फालिएछ"। २०४६ सालको परिवर्तनपछि उनी राप्रपामा आबद्ध भए। उमेर बढ्दै गएपछि राजनीतिबाट टाढा हुँदै गए। राजतन्त्र भएको देशमा राजालाई सल्लाह दिने र पारम्परिक मूल्यमान्यता जोगाउने दायित्व भएको एउटा संबैधानिक निकाय हुन्छ royal privy council, नेपालमा त्यसलाई पञ्चायत कालमा राजसभा र २०४६ सालपछि राजपरिषद भनिन्थ्यो। यसको सभापतिको पदमा पाको, अनुभवी, वरिष्ठ र निर्विवाद छवि भएको व्यक्तिलाई नियुक्त गरिन्थ्यो। २०५९ सालमा श्री ५ ज्ञानेन्द्रबाट ७५ वर्षीय श्री परशुनारायण चौधरी राजपरिषद स्थायी समितिको सभापति नियुक्त भएका थिए। २०६३ जेठसम्म उनी सो पदमा कार्यरत रहे। नेपालमा राजसंस्थाको नजिक रहेर काम गरेका प्राय: व्यक्तिहरू पद पाउञ्जेल राजाको जयजयकार गर्ने र पद नपाएपछि राजाका खोट कोट्याएर आफूलाई "महान प्रजातान्त्रिक" देखाउने गर्दछन्। तर परशुनारायण चौधरीले त्यसो कहिल्यै गरेनन्। पञ्चायतमा हुँदा होस् या कांग्रेसमा हुँदा होस् उनले नैतिकताको राजनीति गरिरहे। उनी विचार, जात, क्षेत्र र समुहको संकीर्ण घेरोबाट माथि उठेर राष्ट्रको सर्वोपरि हितको निम्ति राजनीति गर्ने राजनेता थिए।२०६९ साल मंसिर २१ गते ८५ वर्षको उमेरमा श्री चौधरीको देहान्त भएको थियो।  

एक चिम्टी सहयोग, एक मुठी खुसी 

एक चिम्टी सहयोग, एक मुठी खुसी 

१३९ दिन अगाडि

|

१२ असोज २०८१

महेशविक्रम शाह कसैले हामीसंग मद्धत माग्यो भने प्राय: हाम्रो जवाफ हुन्छ- 'काम पर्यो भने मात्र सम्झन्छन् । अघिपछि त वास्तै गर्दैनन् ।' हामीलाई त्यसबेला यो सारा संसार स्वार्थी लाग्छ । उसले भनेको काम गरूँ कि नगरूँ ? मन दोधार हुन्छ । काम गरिदिएको भोलिपल्ट फेरि कहिले एक कल फोन पनि गर्ने होइन । कहिलेकाहीं मन नलागेर पनि बिभिन्न कारणले अरूको काम गरिदिनुपर्ने हुन्छ । तपाईंले पनि अनुभव गर्नु भएको होला । कतिपयले कामकै निहुँले वर्षौंपछि सम्झिन्छन् । सम्झेकोमा खुसी लाग्छ । तर कुरा गर्दागर्दै उ भन्न थाल्छ-'हेर्नु न... मलाई समस्या पर्यो । फलानोलाई भनिदिनु पर्यो । तपाईंले भनिदिएपछि काम भइहाल्छ कि !!' तेतिबेला झनक्क रीस उठ्न सक्छ । कहाँ उसले सम्झ्यो भनेर मन गदगद भएको !! काम परेर पो सम्झेछ है !! मेरो विचारमा उसलाई काम परेर तपाईंलाई सम्झिनु नै ठूलो कुरा हो । भलै तपाईंलाई रीस उठोस् । स्वार्थी भनेर गाली पनि गर्नु होला तर उसले तपाईंलाई सम्झेको त हो नि ! यो स्वार्थी संसारमा काम परेर सम्झिनु पनि त महत्वपूर्ण हो । अझ विशेषगरी समस्यामा पर्दा तपाईंलाई कसैले सम्झिनु झन् विशिष्ट कुरा हो । आफू समस्या तथा सङ्कटमा पर्दा उसले तपाईंलाई समस्याको समाधानकर्ता तथा सङ्कटमोचकका रुपमा सम्झ्यो भने उसले तपाईंलाई अँध्यारोमा बाटो देखाउने टर्च लाइट सम्झ्यो । दृष्टिविहीनलाई मार्ग देखाउने सहारा सम्झ्यो । यो त झन् गजबको कुरा हो । होइन र ?                                                                                                                                                                                महेशविक्रम शाह संसारमा हरेक कुराका विकल्पहरु छन् । तपाईं कहिले यो सोच्ने धृष्टता नगर्नुस् कि उसलाई साथदिने तपाईं मात्र हो । उसका अन्य विकल्पहरु नभएको होइन । खोज्दै गयो भने थुप्रै विकल्पहरु सामुन्ने प्रकट हुन्छन् । बुद्धले भने झैं- दु:ख निर्वाणका मार्गहरु छन् । तर ती वैकल्पिक मार्गहरु हुँदाहुँदै पनि आफ्नो दु:खमा उसले तपाईंलाई सम्झ्यो । मनमा केही स्वार्थ, केही आशा, केही अपेक्षा राखेर भए पनि उसले अरूलाई नसम्झेर तपाईंलाई सम्झ्यो । तपाईंलाई यस अर्थमा सम्झ्योकि उसको मनमा तपाईंप्रति विश्वास जाग्यो । यो मान्छेले पक्कै पनि मेरो समस्या सुनेर केही न केही गरिदेला नै । तपाईंको स्मरण मात्रले पनि समस्याको गाढा अँध्यारोले टाक्सिएका उसका आँखाहरुमा उज्यालोको न्यानो किरण प्रवाहित हुन सक्छ । एक क्षणलाई भए पनि तपाईंको सम्झनाले उसको मन खुसीले दङ्गपर्न सक्छ । कुनै व्यक्तिको हृदयमा तपाईंप्रति यस खालको हार्दिक भावना जागृत हुनु तपाईंका लागि उमङ्ग र उत्साहको कुरा होइन र ? 'उसका लागि यो संसारमा तपाईं बाहेक अरू कोही छैनन् ।' यस्तो सोच्नु मुर्खता हो । कसैको समस्या समाधानमा तपाईंले चासो देखाउनु भएन भने पनि उसको समस्या ज्युँका त्युँ जहाँको त्यहीँ रहँदैन । यो लोकमा परिवर्तन बाहेक अरू सबै परिवर्तनशील छन् । अनित्यता संसारको नियम हो । मान्छेको सुख मात्र होइन, मान्छेको दु:ख पनि क्षणिक हो । सफलता क्षणिक हो भने असफलता पनि क्षणिक हो । तपाईंले कसैको दु:खमा साथ दिनु भएन भने पनि उसले निश्चय नै समाधानको अर्को मार्ग पहिल्याउँछ । र उसको जीवन अघि बढ्छ । अघि बढ्नु नै जीवनको प्राकृतिक स्वभाव हो । चिनेको मान्छेको त कुरै छोडौं तपाईंले नचिनेको मान्छेलाई सहयोग गर्दा पनि तपाईंले के नै गुमाउने हो र ? हिंडेर थाकेको पथिकलाई आफ्नो बाइक वा गाडीमा लिफ्ट दिएर अलि परसम्म पुर्याएर हेर्नुस् त ! यो सानो सहयोग गर्दा पनि तपाईंको मन कति खुसी हुन्छ ? चिनेको मान्छेको त कुरै छोडौं तपाईंले नचिनेको मान्छेलाई सहयोग गर्दा पनि तपाईंले के नै गुमाउने हो र ? हिंडेर थाकेको पथिकलाई आफ्नो बाइक वा गाडीमा लिफ्ट दिएर अलि परसम्म पुर्याएर हेर्नुस् त ! यो सानो सहयोग गर्दा पनि तपाईंको मन कति खुसी हुन्छ ? झन् उसको मन कति गदगद हुन्छ होला ? कहिले यस कुराको अनुमान गर्नुभएको छ ? कतिपयले भनेको सुनिन्छ- 'फटाहा मान्छेलाई जति सहयोग गरे पनि जस दिने होइन ।' जसका लागि गरिने सहयोगबाट खुसी प्राप्त हुँदैन । निरासा र कुण्ठा दिन्छ । सहयोग माग्नेले जेजस्तो सोचे पनि तपाईं भने निस्वार्थ भावले सहयोग गर्नुहोस् । यही भावनाले नै तपाईंलाई सन्तोष दिन्छ । खुसी दिन्छ । सकारात्मक उर्जा दिन्छ । मैले जीवनका विभिन्न मोडमा त्यस्ता धेरै व्यक्तिहरु भेटेको छु, जसलाई आपतमा पर्दा मैले सहयोग गरेको थिएँ, तर मलाई सम्झना थिएन । उनीहरु नै मप्रति कृतज्ञ हुँदै मलाई सम्झना दिलाउँथे कि मैले कहाँ, कहिले उनीहरुलाई सहयोग गरें । त्यो सानो सहयोगका लागि पनि जीवनभर अनुगृहीत ती व्यक्तिका कुरा सम्झेर मन अहिले पनि रोमाञ्चित हुन्छ । सोच्नुहोस् तपाईंले कसैलाई भनिदिंदा मात्र पनि उसको काम बन्छ, समस्या समाधान हुन्छ र उसको उद्धार हुन्छ भने किन सहयोग नगर्ने ? हेक्का राखौं- अरूलाई सहयोग गर्न सक्ने अवसर र हैसियत सधैं रहँदैन । हाम्रा पुर्खाहरू भन्ने गर्थे- आफूले अरूलाई गरेको सहयोग बिर्सिदिनु, अरूले आफूलाई गरेको सहयोग भने सदा सम्झिनु ।एक चिम्टी सहयोग गरेर एक मुठी खुसी मिल्छ भने यो फाइदाकै कुरा होइन र ? कसो ?

तीजले पुरुषको मात्रै आयु बढ्ने, महिलाको घट्ने भन्ने हुन्छ र ?

तीजले पुरुषको मात्रै आयु बढ्ने, महिलाको घट्ने भन्ने हुन्छ र ?

१६१ दिन अगाडि

|

२१ भदौ २०८१

  नारायण गाउँले  विश्वमा महिना दिनसम्म पानी पनि नपिई गरिने धार्मिक व्रतहरू छन् । गर्नेले श्रद्धापूर्वक गर्छन् । नगर्नेहरू पनि छन् तर तिनले गर्नेहरूको चेतना र व्रतको औचित्यलाई प्रश्न गर्दै खिसी गर्दैनन् । मैले त व्रत बसिन भन्दै 'अत्याधुनिक चेतना'को प्रदर्शन गर्दैनन् । रमजानको महिनामा अरबका शहरहरूले दिनभर रेस्टुरेन्ट खोल्दैनन् । दुबई लगायतका केही शहरमा शटर आधा झुकाएर, पर्दा लगाएर या व्रत बस्नेहरूलाई अप्ठेरो नपर्ने गरी खाना बेचिने रहेछ । हामीलाई तीजको एकदिन गरिने व्रत पनि अर्घेलो लाग्छ, मुख चिलाउँछ र जान्ने पल्टिँदै वैज्ञानिक बन्न मन लाग्छ ! व्रत, ध्यान, योग आदि साधना या उपकरणले शारीरिक या मानसिक फाइदा हुने त व्रत जसले गर्छ उसैलाई नै होला तर पनि एक दिनको व्रत श्रीमान् कै दीर्घायु र सुस्वास्थ्यका लागि समर्पण गरियो रे, के त्यो अनुचित हो र ? सुखदुःख र जीवन सँगै बिताउने श्रीमान् को दीर्घायु चाहनु अपराध हो र ? जीवनमा एउटा गाड़ी, मोबाइल, डिग्री या घडेरी पाउनका लागि त कति मिहिनेत, साधना र समर्पण चाहिन्छ भने जीवनसाथीजस्तो अत्यन्त महत्त्वपूर्ण व्यक्ति असल होस् भन्ने कामना राखेर एक दिन व्रत बस्नु अनुचित हो र ? खै पुरुषले बसेको अरे ! के यो व्यापार हो र ? नारी दिवस भन्ने त छ त । जिन्दगी हिसाबमात्रै हो र ? असल र यो संसारबाट तार्न सक्ने पत्नी दिनुहोस् भनेर नवरात्रिभर पुरुषले गर्ने व्रत पनि छ फेरि । जीवनमा एउटा गाड़ी, मोबाइल, डिग्री या घडेरी पाउनका लागि त कति मिहिनेत, साधना र समर्पण चाहिन्छ भने जीवनसाथीजस्तो अत्यन्त महत्त्वपूर्ण व्यक्ति असल होस् भन्ने कामना राखेर एक दिन व्रत बस्नु अनुचित हो र ? औंशी, एकादशी, श्राद्ध, शिवरात्रि जस्ता अन्य थुप्रै व्रत पनि छन् । नभएकै भए पनि एक दिन भगवान् शिवको नाममा कुनै नारी व्रत बस्छिन् र आफ्नो श्रीमान् को आयु लामो होस् भन्ने कामना गर्छिन् भने त्यसमा कुनै दोष छैन । फेरि व्रत बस्नै पर्ने कठोरता पनि छैन । दिनको तीन चार पल्ट पूजा गर्नै पर्ने भन्ने पनि छैन । मन्दिर गए पनि हुन्छ, नगए पनि हुन्छ । व्रत बसे पनि हुन्छ, टन्न खाए पनि हुन्छ । नाचे पनि हुन्छ, घरमैं सुतेर बसे पनि हुन्छ । मानसिक पूजाको त विधान नै छ । बिस्तरामैं बसेर मनैमन पूजा गर्न पनि सकिन्छ । नगरे पनि तपाईंलाई धर्म या समाजबाट निष्काशन गर्न कोही आउने होइन । हरेक हप्ता व्रत बस्ने पनि छन् । ५१ हप्ता त अरू उद्देश्यका लागि पनि बाँकी रहन्छ । फेरि उद्देश्य भनेको कामना न हो । बिरामी हुँदा 'गेट वेल सुन' भन्ने कार्डले उपचार नै गर्ने त होइन । ह्याप्पी बर्थडे, मेनी रिटर्न्स अफ द डे भन्दैमा मान्छे मर्दै नमर्ने भन्ने पनि होइन । एउटा बहाना न हो उत्सव मनाउने, सेलिब्रेट गर्ने । प्रश्न नै गर्ने हो भने त जनयुद्ध दिवस मनाएर के हुन्छ, लेलिन, माओ या मार्क्सको जयन्ती मनाएर के हुन्छ, संविधान दिवस मनाएर के हुन्छ, बर्थडे नै मनाएर पो के हुन्छ ? हुनेलाई हुन्छ, नहुनेलाई हुँदैन । तीजले पुरुषको मात्रै आयु बढ्ने र महिलाको घट्ने भन्ने त नहोला । हो तैंले व्रत बस्नै पर्छ भनेर कुनै पुरुषले तपाईंको इच्छाविपरीत जबरजस्ती गर्यो भने त्यसविरुद्ध बोल्नै पर्छ । तर बौद्धिक र आधुनिक हुने नाममा स्वेच्छाले व्रत बस्ने, रमाउने र आस्था राख्नेहरूलाई प्रश्न गर्ने, दुःखाउने या व्यङ्ग्य गर्ने तुच्छता देखाउन जरूरी छैन । आफैलाई सभ्य ठान्नुहुन्छ र यस्तो गर्नुहुन्छ भने त झन् पाखण्ड हुन्छ । सुधारवादी हुनुहुन्छ भने पनि धेरै चिन्ता गर्न पर्दैन । मनाउनेले नै आफै सुधार गर्छन्, गरेका पनि छन् । मनाउने जतिलाई तीजको हार्दिक शुभकामना ।

"चल रे सगरवा ! आज फुट्की खोजे बनवा जाई"

"चल रे सगरवा ! आज फुट्की खोजे बनवा जाई"

२२३ दिन अगाडि

|

२२ असार २०८१

                                                                                                                                                                           सबै तस्विरः सागर गैरे - सागर गैरे  कोहलपुर चौराहामा आज असार २२  गते  बिहान एक विशेष गतिविधि देखियो। चटार थारु गाउँका चिनारु कृष्ण थारुले चिच्याउदै मलाई बोलाए, "चल रे सगरवा ! आज फुट्की खोजे बनवा जाई।" म साईकल चलाएर फर्किँदै थिएँ र तत्कालै साईकल घुमाएर उनीहरूको समूहको नजिकै गएँ। थारु समुदायका महिला पुरुषहरू फुट्की च्याउ खोज्न जंगलतिर जाँदै थिए। यो विशेष च्याउ गोलो डल्ला आकारको हुन्छ र जमिनमा उम्रिन्छ। फुट्की च्याउ स्वादिलो मात्र नभई पौष्टिक पनि हुन्छ। यो च्याउ विशेषगरी तरकारीको रूपमा प्रयोग गरिन्छ र वर्षमा एक सिजन मात्र पाउन सकिन्छ। फुट्की च्याउ सालको जंगलमा पाइन्छ। जेठ र बैशाख महिनामा जंगलमा लागेको आगोको खरानीमा उम्रिने यो च्याउ असार र साउन महिनामा खोज्न सकिन्छ। माटोले लत्तपट्टिएको फुट्की च्याउ कालो देखिन्छ तर सफा पानीले धोएपछि टिमुर र अन्य मसालाहरू हालेर पकाउँदा मीठो र सुपाच्य हुन्छ। आज कोहलपुर नगरपालिकाका थारु बहुल्य गाउँबाट उल्लेख्य संख्यामा मानिसहरू फुटकी खोज्न जंगल गएका छन् । जिप, अटो, म्याजिक भ्यान र मोटरसाइकलमा हुलका हुल मानिसहरू थिए । साथमा ओढ्ने र खाने कुराको बन्दोबस्त पनि गरेका थिए। हिजो अस्ति गाउँमा केही मानिसले फुट्की च्याउ ल्याएका थिए र त्यो खबर आगो झै फैलियो । आज पूरा गाउँ उल्टिएर गएको छ । यति मानिसहरू आज जंगलमा छन् कि गाउँमा समेत त्यति नहोलान। फुट्की च्याउ खोज्न गएको भिडभाडको दृश्यले म छक्क परेँ र तस्बिर खिच्न थालेँ। यो गतिविधिले थारु समुदायको उत्साह र फुट्की च्याउको महत्त्वलाई स्पष्ट पार्छ । वर्षमा एक पटक मात्र पाइने यो च्याउको खोजीका लागि थारु समुदायले गरेको प्रयास प्रशंसनीय छ । कोहलपुर

हाम्रो परिवार दाङबाट किन सर्यो बुह्रान ?

हाम्रो परिवार दाङबाट किन सर्यो बुह्रान ?

३२९ दिन अगाडि

|

९ चैत २०८०

मेवाराम चौधरी नेपालको पूर्वी झापादेखि सुदूरपश्चिमको कंचनपुरसम्म तराईमा बसोबास गर्ने थारूहरूले आफ्नो उद्गम थलो दाङदेउखुरी जिल्लालाई मान्दछन्। देशभरमै सबैभन्दा सुन्दर दाङ उपत्यकालाई मानिन्छ। बस्ती विकासको शुरूवातमा दाङमा थारूहरूको निकै सघन बस्ती थियो भनेर थारू पूर्खाहरूले दाबी गरेको पाइन्छ। मानव बस्तीको विकासक्रम, चेतना र विस्तार संगै हरेक व्यक्ति, परिवार तथा जाति समुदायहरू आफ्नो गुजारा, आत्मसम्मान र स्वाभिमानका खातिर अनेकन् प्रयास, मेहनत र संघर्ष गर्नु परेको इतिहास सबैसँग छ। फरक यतिमात्र होला, कुनै विस्थापित हुनबाट जोगिए भने कुनै परिवार र समुदाय आफू बसिरहेको ठाँटथलो छोड्न बाध्य भए अथवा बनाइए। इतिहास खोतल्ने क्रममा हरेक परिवार र जाति समुदाय यस्तै यस्तै घटनाक्रमबाट कुनै न कुनै रूपमा जोडिएको इतिहास छ। हाम्रो परिवारको छारा कथा झट्ट सुन्दा दन्त्य कथा जस्तो लाग्ने, कतै मिथ्या त होइन जस्तो पनि लाग्ने। तर यी सबै वास्तविकतामा आधारित हाम्रो पारिवारिक इतिहास हो। यहाँ एउटा विचारणीय कुरो के छ भने अन्य जाति समुदायको भन्दा थारू समुदायको इतिहास अलि पृथक नै देखिन्छ। उनीहरू माथि जुनसुकै शासन प्रणालीमा राज्यबाट वर्गीय भेदभावका वावजूद धेरथोर जातीय भेदभाव पनि गरेको पाइन्छ। मेरा बाजेको साथ लागेर १०, ११ वर्षका मेरो बाबा जो अहिले ८७ वर्षको हुनुहुन्छ, दाङ छाडेर २००५ सालमा बसाई सर्ने क्रममा ७ दिनको पैदल यात्रा गरेर कैलालीको धनगढी आउनु भएको बताउनुहुन्छ। त्यस्तै म ७,८ बर्षको हुँदा बाबाको साथ लागेर कैलालीबाट २०२६ सालमा कञ्चनपुरको बेलौरी बसाइँ सरेका थियौं। दाङबाट कैलालीको धनगढी (२००५) हाम्रा पूर्वजहरू कहिले, कहाँबाट  र कसरी दाङ आउनुभयो, यसबारे हाम्रो लागि खोजीको विषय छँदै हो। मेरा बाजेहरूको बसाइँ दाङको साविक डुरूवा गाउँ विकास समिति वडा नम्बर– ९ अन्तर्गत तथा हाल तुलसीपुर उपमहानगरपालिका वडा नम्बर– १४ ड्वाँङपुरमा रहेको थियो। हाम्रै परिवार मध्येका त्यहाँबाट बसाइँ सराई नगरेका कैयौँ परिवार अझै पनि दाङको त्यही गाउँमा हुनुहुन्छ।  परिवार संख्या बढ्दै जाने क्रममा अहिले आएर धेरै घरधुरी हुनु स्वभाविक हो। पहिलो पटक २०५३ सालमा म दाङ जाँदा ३६ घरधुरी रहेको पाएको थिएँ । त्यसको केही वर्षपछि मेरो बाबा आमाहरू जाँदा करिब ५५, ६० घरधुरी पुगेका रहेछन्। २०५३ सालमा गएको बेला हाम्रा गोट्यार (आफ्नै सहोदर गोत्र) त्यहाँ भेटिएकामध्ये अलि टाठाबाठा र उमेरका बूढापाकाहरूसंग बसेर हाम्रो परिवारको दाङ बसाइँ र वितेका कैयौँ विविध विषयहरूबारे जानकारी लिएको थिएँ। आजपनि बेलामौकामा मेरो बाबासंग पारिवारिक विगतबारे सोधपुछ चलिरहन्छ, छलफल हुन्छ।                                                                                                                                                                           लेखक मेवाराम चौधरी कैलालीबाट कञ्चनपुरको बेलौरी (२०२६) धनगढीबाट बसाइँ सरेर आउँदै गर्दाको परिदृश्य सम्झेर ल्याउँदा मेरो मानसपटलमा अझैपनि फिल्मको पर्दामा तस्वीरहरू नाचे झैँ झल्झली सम्झना आउँछ। कैलालीको बंगरा गाउँबाट हाम्रो घरायसी प्रयोजनका विभिन्न सामग्रीहरू बोकेर केही गाउँलेहरू काठे गाडामा हामीलाई बेलौरीसम्म  पुर्याउन आउनु भएको थियो। त्यसबेला कञ्चनपुरमा पुनर्वास बस्ती बसेको थिएन। धनगढीबाट बेलौरीसम्म आइपुग्न ठूला सालका रूखले भरिएका दुईओटा घना जंगल लालझाडी र खोप्री (यदाकदा रानीवन पनि भन्ने गरेको सुनिन्थ्यो) थियो। धनगढीदेखि बेलौरीसम्म पुग्ने कुनै सडक थिएन। काठेगाडा हिँड्ने सांगुरो कच्ची लिक मात्रै थियो।  कैलाली र कञ्चनपुरको बीचमा सिमानाको रूपमा बग्ने मोहना नदी पार गर्ने बित्तिकै कञ्चनपुरको ठूलो लालझाडी जंगलमा हिँड्नु पर्थ्यो। लालझाडी जंगल पार गर्ने बित्तिकै रानाथारूहरूको मात्रै बसोबास रहेको जंगल किनार खल्लामा अवस्थित पच्कडिया गाउँमा पुगिन्थ्यो। त्यतिबेला पनि पच्कडियामा वन कार्यालय थियो। हाम्रो बाजे दाङबाट बसाइँ सरेर आउनुको पछाडि सबैभन्दा ठूलो कारण त्यसबेलाको राणाकालीन सामन्ती प्रथा तथा जमिन्दारी प्रथा नै थियो। ड्वाँङपुरमा हाम्रो संयुक्त परिवारमा ८४ विगाहा दर्ता जग्गा थियो। तर तत्कालीन सामन्ती प्रथा अनुसार शासकले हाम्रो ड्वाँङपुर गाउँतिर तेघ्राको काजी मातहत जिम्मा लगाएको रहेछ। त्यस उसले बेलामौकामा काजीले हाम्रो गाउँमा आएर आफ्नो हैकम जमाउने गर्थ्यो। हाम्रो हजुरबुबाले तारन्तार काजीको थिचोमिचो सहेर बस्नु भन्दा आफ्नो भागको जग्गाको लोभ नगरी बुह्रान बसाइँ सर्ने निधो गर्नु भएको रहेछ। क्रमशः

ज्यूँका त्यूँ  छन्   थारूका माग र मुद्दाहरू

ज्यूँका त्यूँ छन् थारूका माग र मुद्दाहरू

३४५ दिन अगाडि

|

२३ फागुन २०८०

कारी महतो थारू विद्यार्थी समाज चितवनकाे नेतृत्व सम्हालेर म आफैं प्रत्यक्ष सहभागी भएकाे थरूहट आन्दाेलनमा आफ्नै आँखा अगाडि शहिद भएका वीर याेद्धाहरू भाईहरू कमल चाैधरी र विपिन खड्कालाई आज स्मरण गर्न चाहन्छु । २०६५ फागुन २२ गते चितवनकाे साैराहा चाेकमा राती गाेली लागेर ढलेका कमल चाैधरी र विपिन खड्काकाे आजकै दिन अर्थात् फागुन २३ गते बिहान मृत घाेषित गरिएकाे थियाे । २०६५ फागुन १६ गतेकाे कान्तिपुर दैनिकमा थारू समुदायलाई मधेशी समुदायमा सूचिकृत गरेकाे विराेधमा उठेकाे त्याे आन्दाेलनमा हाम्राे एउटै आवाज थियाे- "हामी मधेशी हाेइनाैं, हामी थारू हाैं ।" याे आवाज साम्प्रदायिक थिएन । याे राष्ट्रवादी आवाज थियाे । किनकि हाम्राे त्याे आवाजले विखण्डनवादी नारा "समग्र मधेश, एक प्रदेश" काे मुद्दालाई काउन्टर दिएकाे थियाे । लगातार १९ दिनसम्म चलेकाे त्याे आन्दाेलन तत्कालीन सरकार र आन्दाेलनरत पक्ष बीच ६ बुँदे सहमतिपछि स्थगन गरिएकाे थियाे । म स्मरण गर्न चाहन्छु कि तत्कालिन प्रधानमन्त्री प्रचण्ड नै वर्तमान प्रधानमन्त्री छन् । तर पनि थारूका माग र मुद्दाहरू ज्यूँका त्यूँ छन् । थारूकाे माग मुद्दाहरू आँशिक सम्बाेधन भएता पनि त्यसलाई व्यवहारमा कार्यान्वयन गरिएकाे छैन । प्रधानमन्त्री र सरकारबाटबाट हुनुपर्ने काम अदालतबाट गराउनुपर्ने अवस्था छ । संविधानमा संबाेधन भएकाे बुँदाहरू ऐन र नियमावलीमा संशाेधन गरिएकाे छैन । फलस्वरूप थारू कल्याणकारिणी सभाले अदालतमा पचासाैं मुद्दा दायर गरेकाे छ । थारूका माग, मुद्दा र सवाल पूरा गराउनु नै शहिदहरूकाे सपना हाे । अन्तमा, वीर शहिदहरूकाे सपना पूरा भएकाे दिन नै शहिदप्रति सच्चा सम्मान हुनेछ । वीर सहिद अमर रहुन्